Olağanüstü ile gerçeği, efsane ile tarihi kaynaştırarak, ulusların hayatında yankılar uyandırmış bir kahramanın veya tarihi bir olayın, milletin ortak ifadeleri ile zenginleştirilip nesilden nesile aktarılmasıyla ouşturulmuş manzum hikayelerdir. Yunanca epope kelimesinden gelmektedir.
Manzum hikayelerdir ancak, çok az da olsa nesir parçalarına yer verildiğinden nazım- nesir karışık kaleme alınan nazımlar olarak kabul edilirler. Toplumu derinden etkileyen ve tarihi önem arz eden doğal afet, savaş, göç gibi olayları konu edinirler. Tarihle son derece ilişkilidirler ancak olağanüstü olaylara yer verilmesi nedeniyle masalsıdırlar. Olağanüstü olayların anlatıldığı destanlarda yer alan kişiler de olağanüstü özellikleri olan kahramanlardır ve bu kahramanlar kurtarıcı - lider rolünü üstlenirler.
Tüm dünya edebiyatında ortaya konulan ilk ürünler destanlar olmuştur. Türk edebiyatı, destanlar bakımından en zengin edebiyattır. Türk destanlarında genellikle kainatın ve insanın yaratılışı, Türk milletinin doğuşu, türk devletlerinin kuruluşu, yıkılışı, zafer ve yenilgileri anlatılmaktadır.
Destanların anonim özellik gösterdiği kabul edilir ancak aslında bütün bir millete ait olduğu, kulaktan kulağa yayılıp anlatılırken, milletin her bireyinin destana birşeyler kattığı ve nihayetinde yazıya dökülünceye dek destanın devamlı geliştiği unutulmamalıdır.
Destanların oluşum sürecinin üç aşaması vardır:
Çekirdek: Ulusu etkileyen oalyın yaşandığı ya da idealize edilmiş bir kahramanın ortaya çıktığı safhadır.
Yayılma: En uzun dönem budur. Yüzyıllarca sürebilir. Milleti etkileyen olayın ya da kişinin ağızdan ağıza anlatılarak, milletin ortak değeri haline gelmeye başladığı aşamadır.
Derleme: Milletçe ortak değer olarak kabul edilmiş, kulaktan kulağa yayolarak tüm ulusça öğrenilmiş olayın ya d akişinin, bir şair tarafından, dil kurallarına uygun olarak derlenmesi aşamasıdır. Bir destanın birden fazla derleyicisi olabilir; derleyici destanın yapıcısı değil toplayıcısıdır.
Destanlar oluşum, yayılma ve derlenme özelliklerine göre iki grupta incelenir.
Doğal destanlar: Çekirdek, yayılma ve derlenme dönemlerini doğal süreçlerinde yaşamış, genellikle tarihi belli olmayan çok eski dönemlere ait, ilk derlenmeleri anonim olan destanlardır.
Yapay destanlar: Yakın çağlarda ortaya çıkmış bir tarihi olayın, uzun bir süreç gerektiren yayılma safhasını es geçip bir şair tarafından, destan kullarına göre manzum olarak anlatılmasıyla oluşmuş destanlardır. Yaşanan olay millete aittir ancak yayılma süreci doğal değil, bir şair tarafından oluşturulmuştur. Derlenmesi anonim özellik göstermez, bir yazara aittir.
Doğal Türk Destanları
İslamiyet öncesi İslamiyet Sonrası
Yaratılış Destanı Abdülkerim Satuk Buğra Han Destanı
Alp Er Tunga Destanı Manas Destanı
Şu Destanı Cengiz Han Destanı
Oğuz Kaan Destanı Edige Destanı
Atilla Destanı Seyid Battal Gazi Destanı
Bozkurt Destanı Danişmend Gazi Destanı
Ergenekon Destanı Köroğlu Destanı
Türeyiş Destanı
Göç Destanı
Siyenpi Destanı
Yapay Türk Destanları
Selçukname ( Yazıcıoğlu)
Genç Osman Destanı (Kayıkçı Kul Mustafa)
Üç Şehitler Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca)
Çanakkale Şehitlerine (Mehmet Akif Ersoy)
Atatürk Kurtuluş Savaşı'nda (Cahit Külebi)
Kuvay-ı Milliye Destanı (Nazım Hikmet Ran)
Dünya Edebiyatı Doğal Destanlar Dünya Edebiyatı Yapay Destanlar
Yunan : İlyada İngiltere : Kaybolmuş Cennet (Minton)
: Odessa İtalyan : Kurtarılmış Kudüs (Tasso)
İran : Şehname : İlahi Komedya ( Dante)
Fin : Kalevela : Çılgın Orlando ( Ariosta)
Rus : İgor Portekiz : Canönes (Oslusiades)
Hint : Mahabarata Latin : Aeneis ( Vergilius)
: Ramayana Fransız : Henriade ( Voltaire)
Alman : Nibelungen
Fransız : Chanson de Roland
Sümer : Gılgamış
İspanyol : La cid
Japon : Şinto
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder